توپخانه مرکز تهران
محوطه وسیعی که هم اینک در فاصله خیابان های امیرکبیر،ناصر خسرو ،لاله زار،فردوسی و باب همایون قرار گرفته و عملا حکم حیاط شرکت مخابرات را دارد و قبلا یعنی بعداز انقلاب به وسیله نرده هایی آهنین محاط شده بود که فعلا اون نرده ها برچیده شده است ،در گذشته هایی نه چندان دور به میدان توپخانه شهرت داشت ومرکز تهران به حساب می آمد و قسمتی از ارگ سلطنتی بود.
ژاک موریه » نایب سلطنت سفارت انگلیس که صاحب تالیفات متعددی در باره ایران و ایرانیان است و در فصول گذشته گوشه هایی از یادداشت هایش پیرامون تهران قدیم مورد نگرش قرار گرفت ،در خصوص این میدان که در دوره قاجاریه تنها راه ورود به ارگ و قسمت جنوبی شهر محسوب می شد نوشته است :ما ابتدا به میدان وسیعی که پیش از میدان ارگ قرار گرفته بود گام نهادیم .در آنجا قشون زیادی در چهارراه طرف میدان گذاشته بودند.چون وارد کاخ شدیم ،از دالان تنگ و تاریک ممتدی گذشته ،آنگاه به فضای کوچکی رسیدیم .
یکی دیگر از مامورین انگلیسی به نام ژرژکیل »که وی نیز در زمان فتحعلی شاه و بعد از ژاک موریه دیداری از ایران داشته و این میدان را دیده نوشته است :
ما یک ساعت از وقت خود رابه تماشای کاخ گذراندیم .دروازه به بیرون ،به طرف میدان وسیعی باز می شود که در آن چندین توپ به اندازه های مختلف قرار ندارد.در وسط میدان نیز توپ عظیمی به چشم می خورد که از لطفعلی خان (آخرین پادشاه سلسله قبلی ) به غنیمت گرفته شده است .بر سر در هریک از چهار راه دروازه تصاویر رنگین بزرگی دیده میشود که از کاشی لعابی درست شده و واقعا شکل بسیار عجیبی دارد.در یکی از این تصویرها ،رسم منقوش گردیده که با فید مبارزه می کند.»
تجدیدبنای توپخانه
در سال 1267 هجری قمری ،هنگامی که به دستور میرزا تقی خان امیر کبیر حصار ارگ سلطنتی تغییر کرد،محمد ابراهیم خان وزیر نظام ،مامور تجدیدبنای میدان توپخانه شد و رسما نیز توپخانه برای آن تعیین گردید.
در سال 1271 هجری قمری بار دیگرحجره های توپچی هارا مرمت کرده وضمن ایجاد انبار فراشخانه در محوطه آن ،نسبت به آبادی و نظمش همت گماشتند .ولی چون اصولا میدان مزبور تنهاگذرگاه مردم و چارپایان از شهر به داخل ارگ سلطنتی محسوب می شدو به علت سنگفرش نبودن و وجود توپ ها ،محل پر رفت وآمد کثیفی در مدخل کاخ های سلطنتی به وجود آمده بود،
در سال 1281 هجری قمری اقدامات تازه ای برای پاکیزه وزیبا نمودن آن به عمل آمد.بعدهاساختمان بلدیه تهران (شهرداری تهران )در ضلع شمالی میدان بنا گردید.ومیرزا قهرمان خان امیر لشگر(وزیر گمرکات ناصرالدین شاه )عمارت وسیع وبسیار مجللی در ضلع شرقی میدان احداث نمود و سر در
ایوان آن را که به سوی میدان باز می شد با گچبری های جالبی زینت داد و همین ساختمان عظیم بود که بعدها تغییر شکل داد و محل استقرار بانک شاهی قرار گرفت.
در اینجا بی مناسبت نیست به نقل از سفرنامه ارنست اورسل »فرانسوی کیفیت جالب میدان توپخانه ورفت وآمد کاروان و مردم در آن مورد مرور قرار گیر.اورسل نوشته است :در مرکز شهر یک میدان وسیع به شکل مستطیل ،میان دیوار خارجی ارگ و دیوار ه های قورخانه به نام میدان توپخانه واقع شده که شش خیابان اصلی شهر با پاسگاه های زیاد پیاده نظام به آن منتهی می شود.انسان در این شهر به هر سویی بخواهدبرود،میدان توپخانه نقطعه عزیمت سر راست وبسیار مناسبی است .در وسط میدان چند درخت تنومند روی حوض بزرگی سایه انداخته ودر چهار گوشه این حوض ،چهار قبضه توپ که شاه عباس از پرتغالی ها در هرمز به غنیمت گرفته بود گذاشته شده ،دور میدان دیوارهایی کشیده و روی دیوارها را با رنگ های سرخ وسبز نقاشی کرد ه اند.ضمنا با گچبری نیز تصاویر گلوله وسربازان مسلح را مجسم کرده اند.دروازه توپخانه ودروازه ناصریه که مدخل خیابان شمس العماره (موازی با خیابان الماسیه )است ،دو نمونه بسیار زیبائی از معماری جدید ایران به شمار میرود.این دروازه ها مرکب از سه اتاق مرتغع است که در بالای آنها مناره های باریک وکشیده ای قرار دارد.
میدان توپخانه چندین دروازه داشت که مهمترین آنها دروازه دولت بود.این دروازه از بنای چند طبقه ای به اطاقها وایوان های طلائی ورنگ شده ،مزین به کاشی هائی که ارزش هنری آنها از کاشی های دوره قبل پائین تر است تشکیل یافته بود .به جای این کاشی ها،قدیمی مرمر بکار میبردند،تنزل و انحطاط ذوق در احداث بناهای عظیم وساختمانهای جدید که در پایتخت بنا می شد کاملا مشهود بود .
دروازه دولت به خیابانی باز می شد که در روزهای جشن آن را چراغانی میکردند.این خیابان مانند همه دیگر تهران به سه قسمت تقسیم شده بود،وسط خیابان اختصاص به پیاده ها سواره ها وحمل بار وبنه داشت .در دو طرف خیابان پیاده رو هائی پیش بینی شده بودکه در آن حیوانهای بارکش رفت وآمد میکردند.برای محافظت درختان ،در فاصله معینی میخ های بزرگی به زمین می کوبیدند و از میان آنها میله هائی آهنی گذرانده بودند.
در انتهای این خیابان قصر شاه واقع شده بود.که بتدریج توسط سلاطینی که در آن ست کرده بودند به زیبائی و وسعت آن افزوده شده بود.سر در مقابل قصربه میدانی باز می شدکه در اطراف آن باغهائی قرار داشت .در وسط میدان روی سکوئی توپ بزرگی که یادگاری از پیروزی بر دشمن وغنیمت جنگی بود مستقر شده بود.واز سابق محل (بست )وپناهگاه قابل احترامی بوده است .
اجتماعات ی
در دوره مشروطه این میدان به دلیل نزدیکی به ارک سلطنتی و نیز میدان بهارستان بارها محل تجمع مخالفین مشروطه بود و واقعه توپخانه در اینجا اتفاق افتاد. از مهمترین اعدام‌های صورت گرفته در این میدان می‌توان به اعدام شیخ فضل اله نوری ، نایب حسین کاشی و اصغر قاتل اشاره نمود.شاید برای بعضی از دوسان نام اصغر قاتل مبهم ونا آشنا باشد بطور خلاصه عرض میکنم
علی اصغر بروجردی معروف به اصغر قاتل اولین قاتل زنجیره ای ایران به حساب می‌آید. قربانیان وی را اکثراً کودکان تشکیل می‌دادند . طی مدتی که در عراق زندگی می‌کرده ۲۵ کودک را به قتل رسانده و پس از مدت‌ها زندان و پس از آخرین قتل در عراق به ایران می‌گریزد و در ایران هم مرتکب ۸ قتل میشود. وی در تاریخ ششم خرداد ۱۳۱۳ در تهران محاکمه و در ششم تیر ماه همان سال در میدان توپخانه به دار آویخته شد.
ساختمان‌های پیرامون توپخانه
علی‌رغم آنکه میدان در ابتدا به‌صورت یکپارچه طراحی و احداث گردید، ولی بعد از احداث، دستخوش تغییرات زیادی شد. ساختمان‌های زیادی در اطراف آن ساخته و سپس تخریب شدند. ابتدا بنای ابتدایی و یکپارچه قبلی تخریب و در سمت شرق میدان ساختمان بانک شاهی ساخته شد. این ساختمان بعدها با تغییراتی به بانک بازرگانی (بعدها بانک تجارت فعلی) تبدیل شد. از میان ساختمان‌های قدیمی میدان تنها این بنا هنوز پابرجا مانده‌است. در سمت غرب نیز ابتدا ساختمان نظمیه ساخته شد که بعدها تخریب و نوسازی گردید. در ضلع جنوب غربی نیز ساختمان راهنمائی ورانندگی ساخته شد.
در دوره پهلوی اول در جنوب میدان ابتدا ساختمان بی سیم جای ساختمان قدیمی‌تر تلگرافخانه را که فقط ۱۲ متر طول داشت و گنبد زیبایی بر سقف آن بود گرفت. این بنا نیز بعدها تخریب شد و وزارت پست وتلگراف ساختمان ۱۴ طبقه‌ای را بجای آن ساخت که امروزه بزرگ‌ترین ساختمان اطراف میدان است در سال ۱۳۰۰ قمری ساختمان بلدیه (بعدها شهرداری تهران) در ضلع شمالی این میدان ساخته شد. در ضلع شمالی بنای شهرداری کوچه چهارمتری‌ای قرار داشت. با تخریب ساختمان بلدیه و منضم شدن زمین شهرداری و کوچه پشت آن به میدان، مغازه‌هایی که قبلا در این کوچه بودند به میدان مشرف شدند. ضلع شمالی میدان و مغازه‌های آن تا امروز به یادبود کوچه تخریب شده، پشت شهرداری» نامیده می‌شوند.
جدیدترین بنای احداثی در میدان بنای ایستگاه آتش نشانی و ایستگاه متروی امام خمینی (ره) است. موزه آثار استادعلی اکبر صنعتی (موزه سیزده آبان ) در ضلع غربی این میدان قرار دارد.
وضعیت فعلی
بخشی از فروشگاههای ضلع شمالی میدان (پشت شهرداری) امروزه به کار فروش دستگاه‌های صوتی اتومبیل گرفته شده اند. اطراف باب همایون بورس فروش کت و شلوار بوده و ضلع جنوبی میدان تقریبا بطور کامل توسط ساختمان بتنی ۱۴ طبقه مخابرات اشغال شده‌است. به واسطه انفجار یک بمب قوی در تاریخ ۱۲ اردیبهشت ۱۳۶۴ و تخریب ساختمان‌های اطراف، بخشی از این ضلع خالی از بناست.آنطوریکه اخیرا شنیده ام گویا شورای
شورای شهر تهران در نظر دارد تا پروژه ساماندهی میدان توپخانه را به مسابقه بگذارد.
میدان ,توپخانه , ,ساختمان ,های ,ضلع , ,که در ,میدان توپخانه ,در ضلع ,این میدان
درباره این سایت